قلمه زدن چیست؟
یکی از لذت‌بخش‌ترین کارها در باغبانی، تکثیر گیاهان جدید است. روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارد، اما قلمه زدن یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین آن‌هاست. در این روش، بخشی از گیاه مثل ساقه، برگ یا ریشه جدا می‌شود و در محیط مناسب قرار می‌گیرد تا ریشه بزند و به گیاه مستقلی تبدیل شود. این تکه جدا شده را «قلمه» می‌نامند و کل فرایند را «قلمه‌زنی» می‌گویند.
مزایای قلمه زدن
تکثیر گیاه با قلمه فواید زیادی دارد، از جمله:
گیاهان جدید دقیقاً مشابه گیاه مادر هستند، پس اگر گیاه مادری ویژگی‌های خاصی داشته باشد، آن‌ها حفظ می‌شوند. این موضوع در کشاورزی تجاری بسیار مهم است.
قلمه‌ها نسبت به بذر، سریع‌تر رشد می‌کنند و زودتر به گل‌دهی می‌رسند.
برخی گیاهان که به سختی از بذر رشد می‌کنند، از طریق قلمه راحت‌تر تکثیر می‌شوند.
انواع قلمه زدن
1. قلمه ساقه
این روش شامل برش یک قسمت از ساقه همراه با برگ یا جوانه است. این قلمه فقط نیاز به تولید ریشه دارد. برخی گیاهان مناسب برای قلمه ساقه عبارت‌اند از:
رز، شمعدانی، حسن یوسف، یاس، شمشاد، و غیره.
🔹 بسته به نوع گیاه، قلمه‌ها ممکن است علفی، نیمه‌خشبی یا خشبی باشند و زمان مناسب برای گرفتن قلمه‌ها متفاوت است.
2. قلمه برگ
در این روش فقط از برگ گیاه استفاده می‌شود. بنابراین برای تبدیل شدن به یک گیاه کامل، هم ریشه و هم ساقه باید از ابتدا تشکیل شوند.
گیاهان مناسب:
سانسوریا، زامیفولیا، بنفشه آفریقایی، پپرومیا و غیره.
3. قلمه ریشه
در این روش از بخش‌هایی از ریشه برای تکثیر استفاده می‌شود. تنها برخی گیاهان مثل بگونیا تکمه‌ای و گل ابریشم از این روش قابل تکثیر هستند. قلمه‌های ریشه معمولاً در زمان خواب گیاه (پاییز یا زمستان) گرفته می‌شوند.
نکات مهم برای موفقیت در قلمه زدن
1. استفاده از گیاه مادری جوان و سالم
گیاهان جوان توانایی بیشتری برای ریشه‌زایی دارند. حتی اگر گیاه مادری پیر باشد، قلمه را از بافت‌های جوان نزدیک به طوقه گیاه بگیرید.
2. آماده‌سازی گیاه مادری
چند هفته قبل از قلمه‌گیری، با کاهش کوددهی و رطوبت، گیاه را به شرایط سخت‌تری عادت دهید تا انرژی (کربوهیدرات) بیشتری در اندام‌هایش ذخیره کند.
3. افزایش هورمون ریشه‌زایی (اکسین)
استفاده از هورمون‌های ریشه‌زایی مثل IBA یا NAA باعث تسریع در ریشه‌زنی می‌شود. این هورمون‌ها در قالب پودر یا محلول در بازار موجودند.
همچنین محلول‌پاشی آمینواسیدهایی با تریپتوفان بالا می‌تواند موثر باشد.
4. جلوگیری از انتقال بیماری
قلمه‌ها باید از گیاهان کاملاً سالم گرفته شوند. ابزار باغبانی را ضدعفونی کرده و از قارچ‌کش‌هایی مثل کاپتان یا الیت استفاده کنید.
5. انتخاب صحیح قسمت قلمه
قلمه باید حداقل دارای دو جوانه باشد. در گیاهان علفی، استفاده از بخش انتهایی ساقه باعث تولید گیاه با کیفیت‌تر می‌شود.
6. شرایط محیطی مناسب
دما: ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد
رطوبت: بالای ۷۰٪
نور: کاهش نور تا ۳۰٪ نسبت به شرایط عادی (مثلاً ۵۰۰۰ لوکس به‌جای ۱۵۰۰۰ لوکس) برای کاهش تبخیر و افزایش تولید اکسین
7. انتخاب بستر کاشت مناسب
بستر باید زهکش خوب، تهویه مناسب و بدون آلودگی داشته باشد. ترکیب‌هایی مانند:
پرلیت (برای قلمه‌های چوبی)
کوکوپیت (برای قلمه‌های علفی)
ورمیکولیت (برای حفظ رطوبت)
نتیجه‌گیری
قلمه زدن یکی از کم‌هزینه‌ترین و مؤثرترین راه‌ها برای تکثیر گیاهان است. با رعایت اصول علمی و استفاده از ابزار مناسب، می‌توان به‌راحتی گیاهان دلخواه خود را در خانه یا گلخانه تکثیر کرد. این روش نه‌تنها سرگرم‌کننده است، بلکه برای باغداران خانگی و تجاری سودآور نیز هست.
اگر به کارهای دستی و خانگی علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم سری هم به طرز تهیه دونات خانگی خوشمزه و ساده بزنید.