جشن مهرگان؛ جشن مهر، دوستی و عدالت در فرهنگ ایران باستان
ایران سرزمینی است با تاریخی کهن و فرهنگی سرشار از آیینها و جشنهای باستانی. یکی از زیباترین و دیرینهترین این جشنها، جشن مهرگان است؛ جشنی که در ستایش «مهر» یا همان «میترَه» برگزار میشده است. مهر در فرهنگ ایرانی نماد دوستی، عشق، راستی و پیمان است و مهرگان فرصتی بوده تا مردم ایران با شکرگزاری از نعمتهای الهی و یادآوری ارزشهای اخلاقی، پیوند خود را با نیکی و راستی تازه کنند.
پیشینه تاریخی جشن مهرگان
جشن مهرگان از نظر قدمت، پس از نوروز دومین جشن بزرگ ایرانیان به شمار میآید. ریشههای این آیین به دوران پیش از زرتشت بازمیگردد، زمانی که پرستش «میترا» در میان ایرانیان رواج داشت. در متون کهن اوستایی، «مهر یشت» از ایزد مهر یاد میکند که پاسدار پیمانها و راستی است.
در روایتهای تاریخی آمده است که فریدون در روز مهرگان بر ضحاک ستمگر پیروز شد و به همین مناسبت، مردم ایران این روز را جشن گرفتند. از آن زمان، مهرگان نماد پیروزی خیر بر شر و عدالت بر ظلم شد. در دوران هخامنشیان و ساسانیان، این جشن در کنار نوروز با شکوهی فراوان برگزار میشد و حتی پادشاهان در این روز جامههای ارغوانی (رنگ ویژه مهر) میپوشیدند و به مردم هدایا میدادند.
زمان برگزاری جشن مهرگان
در گاهشماری ایرانی، مهرگان در روز شانزدهم مهرماه برگزار میشود، زیرا روز شانزدهم با نام «مهر» نامگذاری شده است. برخی منابع نیز برگزاری این جشن را از دهم تا شانزدهم مهرماه ذکر کردهاند، که به «مهرگان کوچک» و «مهرگان بزرگ» معروف بودهاند.
از نظر فصلی، مهرگان در آغاز نیمه دوم سال و همزمان با فرارسیدن پاییز است؛ زمانی که برداشت محصولات کشاورزی پایان مییابد و زمین از حاصل خود بخشنده میشود. به همین دلیل، این جشن نوعی آیین سپاسگزاری از طبیعت و خداوند نیز محسوب میشود.
آیینها و رسوم جشن مهرگان
ایرانیان باستان برای جشن مهرگان آداب و رسوم زیبایی داشتند که بسیاری از آنها تا امروز نیز در میان زرتشتیان و دوستداران فرهنگ کهن ایران باقی مانده است.
۱. آراستن خانه و پوشیدن لباس نو
مردم در روز مهرگان خانههای خود را تمیز میکردند، فرشهای نو میگستردند و لباسهای پاک و رنگارنگ بهویژه به رنگ ارغوانی یا نارنجی که نماد خورشید و مهر است، میپوشیدند.
۲. گستردن سفره مهرگانی
بر سر سفره مهرگان، نمادهای گوناگونی قرار میدادند که هر یک معنا و فلسفه خاصی داشت:
آینه: نشانه روشنی و راستی
گل و گندم: نماد برکت و زندگی
میوههای پاییزی: چون انار، سیب، انگور و سنجد
شکر، عسل و شیرینی: نماد شادکامی و سخاوت
آتش یا چراغ: نماد نور و فروغ مهر
سکه و جواهرات: نشاندهنده روزی و رونق
۳. جشن و سرور
در این روز، مردم با نواختن موسیقی، رقص، شعرخوانی و جشنهای گروهی شادمانی میکردند. یکی از رسوم زیبای مهرگان، دادن هدیه به دوستان و خانواده بود تا دوستی و مهر میان مردم استوار بماند.
فلسفه و نمادهای جشن مهرگان
مهرگان تنها یک جشن فصلی نیست، بلکه آیینی اخلاقی و فلسفی است. ایزد مهر، نگهبان پیمانها و راستی است؛ پس مهرگان یادآور پایبندی به قول و صداقت در گفتار و کردار است. همچنین، رنگ ارغوانی که در این جشن استفاده میشود، نماد فروغ خورشید و عشق است.
در باور ایرانیان باستان، مهر نماینده نیروهای نیک و نور است که با تاریکی و بدی میجنگد. به همین دلیل، مهرگان سمبلی از پیروزی نیکی بر شر، نور بر تاریکی و عشق بر نفرت شناخته میشود.
جایگاه مهرگان در ادبیات و فرهنگ ایران
شاعرانی چون فردوسی، منوچهری، فرخی سیستانی و نظامی در اشعار خود از جشن مهرگان یاد کردهاند.
برای نمونه، فردوسی در شاهنامه میگوید:
به روز مهرگان، جشن فریدون بود
که دیو ز بند اندر افسون بود
در دوران اسلامی نیز بسیاری از ایرانیان این جشن را همچنان پاس میداشتند، و مهرگان به عنوان نماد شادی، بخشش و عدالت در دل مردم باقی ماند.
جشن مهرگان در دوران معاصر
با وجود گذشت هزاران سال، مهرگان هنوز در میان زرتشتیان ایران و پارسیان هند برگزار میشود. در یزد، کرمان و برخی شهرهای ایران، زرتشتیان هر سال در مهرماه گرد هم میآیند، دعاهای اوستایی میخوانند، نذری پخش میکنند و با سرود و شادی این روز را گرامی میدارند.
در سالهای اخیر نیز بسیاری از ایرانیان در سراسر جهان تلاش کردهاند تا این جشن کهن را دوباره زنده کنند تا جوانان با ریشههای فرهنگی و تاریخی خود آشنا شوند.
پیام اخلاقی و معنوی مهرگان
جشن مهرگان یادآور این است که انسان باید با دوستی، انصاف، راستی و سپاسگزاری زندگی کند. این آیین به ما میآموزد که مهر و محبت تنها راه ساختن جهانی بهتر است.
در روزگاری که دنیا پر از تنش و اختلاف است، بازگشت به ارزشهای مهرگان میتواند الهامبخش صلح و همدلی باشد.
نمایش تبلیغات شما در تمام صفحات داخلی وبسایت به همراه دریافت لینک فالو برای بهبود سئو سایت تان. برای مشاوره و رزرو روی لینک زیر کلیک کنید