قدیمی‌ ترین شهرهای ایران؛ سفری هزارساله

قدیمی‌ترین شهرهای ایران

ایران سرزمینی با تاریخی بسیار کهن است. در طول هزاران سال، حکومت‌های گوناگونی در این سرزمین شکل گرفته‌اند و هرکدام شهری را به‌عنوان پایتخت برگزیده‌اند. تنوع سلسله‌ها و تغییر پایتخت در هر دوره باعث شده است که در گوشه‌وکنار ایران، شهرهای متعددی با قدمتی چند هزارساله شکل بگیرد. هرچند بسیاری از این شهرها امروز تنها به‌صورت ویرانه باقی مانده‌اند، اما همچنان برای علاقه‌مندان به تاریخ و گردشگری جذابیت زیادی دارند. اگر شما هم از این دسته افراد هستید، این مقاله برایتان خواندنی خواهد بود.

قدیمی‌ترین شهرهای ایران

همان‌طور که گفته شد، ایران میزبان شهرهای بسیار قدیمی است؛ برخی همچنان کم‌وبیش پابرجا مانده‌اند و از برخی دیگر تنها بقایایی تاریخی در دسترس است. بااین‌حال، تمام این شهرها ارزش بازدید دارند و هرکدام بخشی از گذشته و فرهنگ این سرزمین را روایت می‌کنند.

شهر شوش

شوش یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و جهان است و قدمت آن به بیش از شش هزار سال می‌رسد. این شهر در استان خوزستان و در فاصله‌ای حدود ۱۱۵ کیلومتری شمال‌غربی اهواز قرار دارد. شوش در دوره‌های مختلف تاریخی اهمیت فراوانی داشته است؛ به‌طوری‌که برای مدت طولانی پایتخت تمدن عیلامیان بود و بعدها نیز به‌عنوان پایتخت زمستانی هخامنشیان مورد استفاده قرار گرفت.

در محوطه‌ی باستانی شوش، آثار ارزشمندی از دوره‌های گوناگون کشف شده است. برخی از مهم‌ترین آن‌ها در جدول زیر آورده شده‌اند:

اهمیت تاریخی و فرهنگی این منطقه سبب شد که شوش در سال ۱۳۹۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسد و بیش از گذشته مورد توجه گردشگران قرار بگیرد.

ویژگی‌هایی که شوش را متمایز می‌کند

• قدمت استثنایی و نقش مهم در تمدن عیلام
• وجود آثار شاخص از دوره‌های عیلامی، هخامنشی و اسلامی
• ثبت جهانی یونسکو
• مقصد محبوب گردشگری تاریخی

شهر سوخته

شهر سوخته در جنوب‌شرقی ایران و در نزدیکی زابل قرار دارد. قدمت این شهر به حدود پنج هزار سال پیش بازمی‌گردد و یکی از مهم‌ترین مراکز عصر برنز به‌شمار می‌آید. نکته‌ی جالب این است که باستان‌شناسان در کاوش‌های این منطقه، نشانه‌هایی از پیشرفت شگفت‌انگیز مردمان آن دوران یافته‌اند؛ آثاری که نشان می‌دهد ساکنان شهر سوخته در بسیاری از علوم از زمان خود جلوتر بوده‌اند.

در جدول زیر چند نمونه از مهم‌ترین کشفیات شهر سوخته را می‌بینید:

نام «شهر سوخته» از آثار سوختگی در بخش‌هایی از بناهای آن گرفته شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این شهر در دو دوره‌ی تاریخی دچار آتش‌سوزی شده؛ بااین‌حال، دلیل نابودی کامل آن احتمالاً تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی بوده است.

ویژگی‌هایی که شهر سوخته را منحصربه‌فرد می‌کند

• یکی از مهم‌ترین مراکز عصر برنز
• کشفیات پزشکی و هنری کم‌نظیر
• معماری و ساختار شهری پیشرفته
• سندی ارزشمند از تمدن‌های شرق ایران

تپه حصار

تپه‌ حصار یکی دیگر از محوطه‌های باستانی ایران است که در نزدیکی شهر دامغان در استان سمنان قرار دارد. قدمت این تپه بین سه تا شش هزار سال تخمین زده می‌شود. باستان‌شناسان در کاوش‌های خود، آثار متنوعی از جمله سفال‌ها، ابزارهای سنگی، اشیای فلزی و بقایای خانه‌هایی از خشت خام یافته‌اند که نشان می‌دهد این منطقه یکی از نخستین سکونت‌گاه‌های شهری ایران بوده است.

با وجود حملات متعدد در طول تاریخ، بخش‌هایی از تپه و آثار فرهنگی آن همچنان حفظ شده‌اند. بسیاری از اشیای کشف‌شده در موزه گرمابه پهنه سمنان نگهداری می‌شوند و برای علاقه‌مندان به تاریخ قابل بازدید هستند.

ویژگی‌های برجسته تپه حصار

• یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه‌های شهری ایران
• آثار متنوع باستانی شامل سفال، ابزار سنگی و فلزی
• حفظ بخشی از تپه و آثار فرهنگی در طول تاریخ
• نگهداری اشیای کشف‌شده در موزه محلی

شهر دقیانوس

شهر دقیانوس در نزدیکی جیرفت و در استان کرمان قرار دارد و یکی از شهرهای باستانی ایران است که قدمتی بین پنج تا هفت هزار سال دارد. این شهر بخش مهمی از تاریخ کهن جنوب‌شرق ایران را در خود جای داده و آثار کشف‌شده از آن شامل بازار، حمام، مسجد، کوره‌های سفال‌پزی و گورستان است. جالب این‌که بیشتر بخش‌های کشف‌شده این شهر به دلیل وقوع سیل از زیر خاک بیرون آمده‌اند.

باستان‌شناسان شواهدی یافته‌اند که نشان می‌دهد مردم این شهر از نخستین مردمانی بوده‌اند که به نگارش و کتیبه‌نویسی تسلط داشته‌اند. برخی پژوهش‌ها حاکی از آن است که بخش مهمی از تاریخ خط و زبان ایران در همین منطقه شکل گرفته است. نکته قابل توجه اینکه همه این پیشرفت‌ها و دستاوردها هزاران سال پیش در دل کویر رخ داده‌اند.

ویژگی‌های شاخص شهر دقیانوس

• قدمت ۵ تا ۷ هزار ساله
• آثار شهری شامل بازار، حمام و کوره‌های سفال‌پزی
• پیشرفت در نگارش و کتیبه‌نویسی
• کشف آثار به دلیل رخدادهای طبیعی مثل سیل

تپه سیلک

در جنوب‌غربی کاشان و در منطقه فین، تپه‌ای تاریخی به نام تپه سیلک قرار دارد که قدمت آن به بیش از هفت هزار سال می‌رسد. این تپه یکی از قدیمی‌ترین نشانه‌های زندگی شهری در فلات مرکزی ایران به‌شمار می‌آید.

تپه سیلک شامل دو بخش شمالی و جنوبی است که در هر یک، آثار و نشانه‌هایی از ادوار تاریخی مختلف مشاهده می‌شود؛ از دوران نوسنگی تا آغاز دوران آهن. باستان‌شناسان در این محوطه تاریخی، ابزارهای سنگی، ظروف سفالی با نقش‌های هندسی و حیوانی و اشیای زینتی کشف کرده‌اند که نشان می‌دهد مردم این منطقه با کشاورزی، سفال‌گری و فلزکاری آشنا بوده‌اند.

ویژگی‌های شاخص تپه سیلک

• قدمت بیش از هفت هزار سال
• زندگی شهری از دوران نوسنگی تا آهن
• مهارت در کشاورزی، سفال‌گری و فلزکاری
• آثار متنوع باستانی شامل ابزار، ظروف و اشیای زینتی

شهر تخت جمشید

تخت جمشید یکی از باشکوه‌ترین آثار باستانی ایران است. این شهر باستانی در نزدیکی مرودشتِ استان فارس قرار دارد و به دستور داریوش بزرگ ساخته شد و به‌عنوان پایتخت رسمی هخامنشیان شناخته می‌شد. جالب است بدانید که ساخت تخت جمشید بیش از صد سال طول کشید و شاهان متعددی در گسترش و توسعه آن نقش داشتند.

در این شهر باستانی، کاخ‌های عظیم، ستون‌های مرتفع، نقوش برجسته بی‌نظیر و سنگ‌نوشته‌ها وجود دارد که شکوه و هنر تمدن ایرانی را به نمایش می‌گذارند. متأسفانه بخش زیادی از این مجموعه در حمله اسکندر مقدونی نابود شد؛ با این حال، ویرانه‌های باقی‌مانده هنوز هم عظمت و شکوه امپراتوری هخامنشی را تداعی می‌کنند.

ویژگی‌های برجسته تخت جمشید

• پایتخت رسمی هخامنشیان
• ساخت طولانی و مشارکت چندین شاه
• کاخ‌ها، ستون‌ها و نقوش برجسته بی‌نظیر
• ویرانه‌های تاریخی که عظمت امپراتوری را نمایان می‌کنند

شهر پاسارگاد

شهر باستانی پاسارگاد در شمال استان فارس و در نزدیکی مرودشت قرار دارد. این شهر در دوره هخامنشیان و به فرمان کوروش بزرگ ساخته شد و نخستین پایتخت رسمی این امپراتوری بزرگ به‌شمار می‌رود. پاسارگاد نه‌تنها از نظر تاریخی اهمیت فراوان دارد، بلکه از نظر معماری نیز یکی از شاهکارهای دوران باستان محسوب می‌شود.

در این مجموعه آثار متعدد و شاخصی وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به آرامگاه کوروش، کاخ اختصاصی، باغ‌های سلطنتی، کاخ دروازه‌ی ملل، کاروان‌سرای مظفری و بقایای کاخ بارعام اشاره کرد. آرامگاه کوروش که هنوز هم سالم باقی مانده، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران است و به همراه کل شهر پاسارگاد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

ویژگی‌های شاخص پاسارگاد

• نخستین پایتخت رسمی هخامنشیان
• شاهکار معماری و شهرسازی باستانی
• آرامگاه کوروش، مقبره‌ای تاریخی و سالم
• ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو

شهر هگمتانه

هگمتانه یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که قدمت آن به حدود سه هزار سال پیش بازمی‌گردد. این شهر در مرکز استان همدان قرار دارد و بر اساس منابع تاریخی، توسط مادها ساخته شده است. برخی مورخان، هگمتانه را نخستین پایتخت رسمی ایران می‌دانند. همچنین این شهر در دوره‌های هخامنشی و ساسانی به‌عنوان پایتخت تابستانی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

آثار به‌جا مانده از هگمتانه شامل دیوارهای خشتی، معابد، سفالینه‌ها و نقشه شهری منظم هستند که هر یک نشان‌دهنده تمدن پیشرفته آن دوران به شمار می‌روند. امروزه بخش زیادی از بقایای این شهر باستانی، در قالب موزه و محوطه تاریخی هگمتانه برای بازدید عموم در دسترس قرار دارد.

ویژگی‌های شاخص هگمتانه

• قدمت حدود سه هزار سال
• نخستین پایتخت رسمی ایران توسط مادها
• استفاده به‌عنوان پایتخت تابستانی در دوره هخامنشی و ساسانی
• آثار باستانی شامل دیوار، معابد، سفالینه و نقشه شهری

شهر حریره

شهر تاریخی حریره در شمال جزیره کیش قرار دارد و قدمت آن به حدود هزار سال پیش بازمی‌گردد. این شهر بندری در گذشته یکی از مراکز اصلی تجارت در خلیج فارس بوده و از شاهراه‌های ارتباطی با هند، چین و کشورهای عربی به‌شمار می‌رفته است.

در محوطه تاریخی حریره، آثار متعددی کشف شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به خانه‌های اعیانی، مسجد، حمام، قنات‌های قدیمی، کارگاه‌های شیشه‌گری و بخش‌هایی از بندرگاه اشاره کرد. جالب این‌که در اطراف این شهر هیچ نشانه‌ای از دیوار دفاعی دیده نمی‌شود، که نشان می‌دهد این منطقه در آن دوران امن و آرام بوده است.

ویژگی‌های شاخص شهر حریره

• قدمت حدود هزار سال
• مرکز مهم تجارت دریایی خلیج فارس
• وجود آثار شهری شامل خانه، مسجد، حمام و کارگاه‌های صنعتی
• امنیت و آرامش منطقه در آن دوران

شهر سیمره

شهر باستانی سیمره در شرق استان ایلام و نزدیکی شهرستان دره‌شهر قرار دارد. این شهر مربوط به دوره ساسانیان و صدر اسلام است و آثار کشف‌شده در آن قدمتی بیش از دو هزار سال دارند. سیمره بر روی ویرانه‌های شهر عیلامی ماداکتو ساخته شده و در دوره خود یکی از شهرهای مهم غرب ایران به‌شمار می‌رفته است.

متأسفانه بخش زیادی از این شهر بر اثر زلزله‌ای بزرگ در قرن چهارم هجری تخریب شده است. با این حال، بقایای قلعه‌ها، برج‌های نگهبانی، سفالینه‌ها و سیستم‌های آبرسانی آن هنوز قابل مشاهده هستند. نکته جالب این است که در این شهر قلعه‌های زیادی وجود داشته و به همین دلیل به آن لقب شهر قلعه‌های ایران داده‌اند.

ویژگی‌های شاخص شهر سیمره

• قدمت بیش از دو هزار سال
• شهر مهم غرب ایران در دوره ساسانی و صدر اسلام
• دارای قلعه‌ها و برج‌های نگهبانی متعدد
• آثار باستانی شامل سفالینه و سیستم آبرسانی

شهر نیم‌ور

شهر تاریخی نیم‌ور در شهرستان محلات استان مرکزی قرار دارد و یکی از شهرهای کهن ایران با قدمتی چند هزار ساله به‌شمار می‌رود. گفته می‌شود این شهر در دوره‌های اشکانیان و ساسانیان ساخته شده و در زمان خود یکی از مناطق آباد و پررونق ایران بوده است. نام قدیمی آن «نیم‌آورد» بوده که به مرور زمان به نیم‌ور تغییر یافته است.

در نیم‌ور آثار تاریخی متعددی وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به میل میلونه، مسجد جامع نیم‌ور، پل باقرآباد، سد تاریخی و قلعه جمشیدی اشاره کرد.

ویژگی‌های شاخص شهر نیم‌ور

• قدمت چند هزار ساله
• ساخت در دوره اشکانیان و ساسانیان
• آثار تاریخی متنوع شامل میل، مسجد، پل، سد و قلعه
• منطقه‌ای آباد و پررونق در گذشته

شهر نوش‌آباد

در نزدیکی کاشان و در شمال استان اصفهان، شهری زیرزمینی به نام نوش‌آباد وجود دارد که قدمت آن به دوران ساسانیان بازمی‌گردد. این شهر که یکی از منحصربه‌فردترین آثار تاریخی ایران است، یک شهر سه‌طبقه زیرزمینی محسوب می‌شود که مردم برای در امان ماندن از حملات دشمنان در زمان جنگ از آن استفاده می‌کردند.

از جذابیت‌های شهر زیرزمینی نوش‌آباد می‌توان به دالان‌های پیچ‌در‌پیچ، چاه‌های تهویه و انبارهای آذوقه اشاره کرد. نکته جالب‌تر اینکه ورودی این دالان‌ها در گذشته از داخل خانه‌ها، مساجد و حمام‌ها بوده است.

ویژگی‌های شاخص شهر نوش‌آباد

• قدمت به دوران ساسانیان
• شهر سه‌طبقه زیرزمینی برای امنیت مردم
• دالان‌های پیچ‌در‌پیچ و سیستم تهویه پیشرفته
• انبارهای آذوقه و ورودی‌های مخفی

کشور ما یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان است و تقریباً در هیچ نقطه‌ای از آن نمی‌توان ردپایی از تاریخ و فرهنگ نیافت. به همین دلیل، ایران پر است از شهرهای کهن چند هزار ساله. اگر به تاریخ علاقه‌مند هستید، پیشنهاد می‌کنیم حتماً از این شهرهای تاریخی دیدن کنید تا با فرهنگ، معماری پیشینیان و هویت تاریخی کشورمان بیشتر آشنا شوید.