روز کوروش بزرگ؛ پاسداشت پدر ایران باستان

«روز کوروش بزرگ» در ۷ آبان (۲۹ اکتبر) به‌عنوان روزی در گاهشمار غیررسمی و ملی ایران برای گرامی‌داشت کوروش بزرگ، بنیان‌گذار و نخستین پادشاه شاهنشاهی هخامنشی شناخته می‌شود. این روز در سال‌های اخیر جنبه‌ای جهانی نیز یافته است. بر پایهٔ رویدادنامهٔ نبونعید، در ۷ آبان ۵۳۹ پیش از میلاد، کوروش وارد دولت‌شهر بابل شد و یهودیان اسیر را آزاد کرد.

با وجود آن‌که این روز در تقویم رسمی ایران ثبت نشده، گروه‌های مختلف مردمی خواهان ثبت آن در تقویم ملی هستند و هر سال با حضور در آرامگاه کوروش در پاسارگاد، این روز را گرامی می‌دارند. از سال ۱۳۹۵ نیز، به‌دلیل حضور گسترده مردم، نیروهای انتظامی مسیرهای منتهی به آرامگاه را مسدود می‌کنند.

رویدادهای مرتبط با ۷ آبان

دلایل اهمیت ۷ آبان

• یادبود ورود تاریخی کوروش به بابل
• نماد احترام به میراث هخامنشی
• تبدیل‌شدن به روزی برای همبستگی و حضور مردمی در پاسارگاد

پیشینه

هفتم آبان به‌عنوان سالروز ورود کوروش بزرگ به بابل شناخته می‌شود. طبق رویدادنامهٔ نبونعید، در ۲۹ اکتبر (۷ آبان) سال ۵۳۹ پیش از میلاد کوروش وارد بابل شد. در این متن تاریخی، شرح کوتاهی از چگونگی ورود او آمده است.

نقل رویدادنامه نبونعید

در رویدادنامه، روایت زیر ثبت شده است:

«در ماه اَرَخسمنو (ماه هشتم)، روز سوم (= هفتم آبان ماه)، کوروش به بابل وارد شد و شاخه‌های سبز در برابر او گسترده گردید.»

نکات برجسته این رویداد

• ورود بدون درگیری و با استقبال مردمی
• ثبت دقیق تاریخ در منابع بابلی
• اهمیت فرهنگی و تاریخی برای ایرانیان

خلاصه رویداد

مراسم بزرگداشت

هر سال در روز کوروش، علاقه‌مندان به تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران‌زمین با حضور در پاسارگاد و آرامگاه کوروش بزرگ، این روز را گرامی می‌دارند و برای پاسداشت هویت تاریخی ایران گردهم می‌آیند.

رسانهٔ آمریکایی هافینگتن پست در گزارشی دربارهٔ این روز و اهمیت منشور کوروش – که از آن به‌عنوان یکی از نخستین اسناد دفاع از حقوق انسان یاد می‌شود – می‌نویسد که دلیل احترام ایرانیان به کوروش، سیاست‌های انسانی او در برابر ادیان و اقوام بوده است. در همین گزارش به سخنان محمود احمدی‌نژاد در زمان انتقال منشور کوروش از موزه بریتانیا به موزه ملی ایران نیز اشاره شده است؛ سخنانی که در آن تأکید می‌شود مردم باید در انتخاب اندیشه آزاد باشند و با یکدیگر با احترام رفتار کنند.

با این حال، در ایران گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد در سال‌های مختلف، موانعی در مسیر برگزاری مراسم مردمی روز کوروش ایجاد شده است.

موارد گزارش‌شده دربارهٔ چالش‌های مراسم

• محدودیت یا مسدود شدن مسیرهای منتهی به پاسارگاد
• بستن درهای موزه ملی ایران همزمان با روز ۷ آبان
• عدم امکان بازدید از منشور کوروش به‌دلیل اعلام «مشکلات فنی»
• انتقاد رسانه‌ها از بی‌توجهی به وضعیت پاسارگاد و آرامگاه کوروش

رویدادهای مرتبط با مراسم روز کوروش

رویدادهای سال‌های مختلف

در سال‌های گذشته، روز هفتم آبان در شرایط متفاوتی برگزار شده و واکنش‌های اجتماعی، فرهنگی و امنیتی گوناگونی را به همراه داشته است. آنچه در ادامه می‌آید، جمع‌بندی رویدادهای مهم این سال‌هاست.

سال ۱۳۸۵

در ۷ آبان ۱۳۸۵، اولین و تنها مراسم رسمیِ دارای مجوز برای بزرگداشت کوروش در محوطه تاریخی پاسارگاد برگزار شد. در همان روز، آرامگاه کوروش نیز گل‌آرایی شد.

براساس گزارش‌های روزنامه‌های خبر جنوب، نیم‌نگاه و عصر مردم، امیر سوداگران، معاون وقت سازمان میراث فرهنگی فارس، در نشست خبری اعلام کرده بود:

«۵۳۹ سال پیش از میلاد، در چنین روزی فرمان تاریخی کوروش، مشهور به نخستین منشور حقوق بشر، پس از تصرف بابل صادر شد و به همین مناسبت بازدید از پاسارگاد برای عموم رایگان است.»

سال ۱۳۹۵

در ۷ آبان ۱۳۹۵ گروه بزرگی از مردم در پاسارگاد تجمع کردند و با سر دادن شعارهایی یاد کوروش را گرامی داشتند. پس از این مراسم:

دادستان شیراز از دستگیری برگزارکنندگان و تشکیل پرونده قضایی خبر داد.

آیت‌الله نوری همدانی در واکنش، نسبت به این تجمع و سر دادن شعارها در آرامگاه کوروش انتقاد کرد و خواستار هوشیاری مسئولان شد.

سال ۱۳۹۶

در این سال برای جلوگیری از برگزاری مراسم، تدابیر امنیتی گسترده‌ای اعمال شد. این اقدامات شامل موارد زیر بود:

نصب حصار در اطراف آرامگاه کوروش

ارسال پیامک‌های هشدار مبنی بر غیرقانونی بودن تجمع

انتشار تصاویر حضور نیروهای بسیج در پاسارگاد

نصب میله‌های راه‌بند، بازرسی خودروها و توزیع اطلاعیه بین مسافران

بستن جاده‌های منتهی به پاسارگاد و استقرار نیروهای امنیتی و کامیون‌های نظامی

سال ۱۳۹۸

در سال ۱۳۹۸، بهرام پارسایی نماینده شیراز اعلام کرد که وزارت کشور برنامه‌ای یک‌هفته‌ای با عنوان «تمدن ایران» برای گرامیداشت کوروش تهیه کرده است. همزمان:

نیروهای امنیتی مجدداً کنترل جاده‌های منتهی به پاسارگاد را در دستور کار قرار دادند.

برای ساکنان محلی «برگه تردد» صادر شد.

تعدادی از فعالان اجتماعی و خانواده‌ها احضار و از حضور در مراسم منع شدند.

بهمن احمدی امویی روزنامه‌نگار، از تماس پلیس امنیت و فشارها برای توضیح درباره هرگونه اظهارنظر در مورد کوروش نوشت.

جدول رویدادهای شاخص ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۸

واکنش‌ها و یادبودها

واکنش‌ها به روز کوروش بزرگ نه تنها در ایران بلکه در سطح بین‌المللی نیز چشمگیر بوده است. شخصیت کوروش به دلیل آزادی‌خواهی و احترام به حقوق بشر مورد توجه بسیاری قرار گرفته است.

واکنش شخصیت‌ها و نهادهای بین‌المللی

• مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا (۷ آبان ۱۳۹۸) در توییتر خود نوشت:
  «۵۳۹ سال پیش از میلاد، کوروش کبیر وارد بابل شد و یهودیان را آزاد کرد. احترام او به حقوق بشر الهام‌بخش پدران بنیانگذار آمریکا بود.»
• وزارت خارجه اسرائیل، با انتشار تصویری از آرامگاه کوروش، یاد او را گرامی داشت.
• رضا پهلوی، فرزند آخرین شاه ایران، کوروش را پیام‌آور مدارا، دوستی و حقوق بشر دانست و خواستار حفاظت از میراث او شد.
• در تاجیکستان، شرکت‌کنندگان یک همایش بین‌المللی پیشنهاد کردند تا یک روز به نام کوروش کبیر در جشن‌های رسمی این کشور اضافه شود.
• الیوت آبرامز، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران (سال ۱۳۹۹)، یادآور شد که کوروش الهام‌بخش رئیس‌جمهوران آمریکا از جمله توماس جفرسون بوده است.

واکنش‌ها در ایران و خارج از کشور

سال ۱۴۰۰: رضا پهلوی در پیام خود کوروش را پادشاهی پیام‌آور «عزت، عظمت، همزیستی مسالمت‌آمیز و مداراگری» دانست و گرامیداشت او را یادآور ویژگی‌های نیک ایرانیان عنوان کرد.

سال ۱۴۰۱:

داریوش اقبالی و جمعی از هنرمندان در پارک عمومی وردوگو (گلندیل) تجمع کردند.

حامد اسماعیلیون و انجمن‌های خانواده‌های جانباختگان هواپیمایی اوکراین فراخوان زنجیره انسانی دادند.

ایرانیان در لس‌آنجلس و دیگر شهرهای جهان نیز جمع شدند و خوانندگان شناخته‌شده‌ای مانند داریوش، هنگامه، اندی و نازنین بنیادی حضور داشتند و ترانه‌هایی هم‌خوانی شد.

وزارت خارجه آمریکا و سنتکام در توییتر رسمی خود روز کوروش را گرامی داشتند و به منشور کوروش به عنوان نخستین منشور حقوق بشر اشاره کردند.

چهره‌های ایرانی مانند علی کریمی و رسول خادم نیز با انتشار پست‌هایی یاد کوروش را پاس داشتند.

تلاش‌ها برای ثبت رسمی روز کوروش

در ایران، تلاش‌هایی برای ثبت روز کوروش در تقویم رسمی انجام شده است:

دولت اول محمود احمدی‌نژاد: اسفندیار رحیم مشایی پیشنهاد بررسی این موضوع را داده بود.

سال ۱۳۸۷: مشایی دوباره از در نظر گرفتن «روز کوروش» در تقویم ملی دفاع کرد.

سال ۱۳۹۰: همایشی با عنوان «روز جهانی کوروش» در دانشگاه تهران برگزار شد و دانشجویان خواستار ثبت رسمی این روز شدند.

سال ۱۳۹۲: همایش «یادبود استوانه کورش» برگزار شد و تأکید شد روزی برای پاسداشت نخستین منشور حقوق بشر تعیین شود.

۱۸ آذر ۱۳۹۶: ۱۹ ایران‌شناس نامه‌ای به استانداری فارس نوشتند و خواستار ثبت هفتم آبان به عنوان روز کوروش بزرگ شدند.

خلاصه واکنش‌ها