نوروز؛ جشن زندگی و آغاز نو
نوروز، نخستین روز سال خورشیدی و برابر با یکم فروردین است. این جشن باستانی، نماد آغاز سال نو پارسی و یکی از کهنترین آیینهای بهجا مانده از دوران ایران باستان به شمار میآید. خاستگاه آن در ایران است اما امروزه در بخشهای گستردهای از آسیا و سایر نقاط جهان نیز گرامی داشته میشود. زمان برگزاری نوروز مصادف با اعتدال بهاری و آغاز فصل بهار است. این جشن با عنوان رسمی «روز بینالمللی نوروز» در فهرست میراث فرهنگی و معنوی بشر توسط یونسکو ثبت جهانی شده است.
معنای فرهنگی نوروز
نوروز، میراثی از ایران باستان است که پیوند اقوام گوناگون ایرانزمین را یادآور میشود. ایرانیان، این روز را نشانهای از رستاخیز طبیعت و آغاز دوباره زندگی میدانند. آنان باور دارند که باید همزمان با رویش دوباره زمین، خود را نیز با روان و اندیشهای تازه نوسازی کنند. همچنین این روز در میان زرتشتیان و بهاییان از اعیاد مذهبی به شمار میرود.
زمان و چگونگی تعیین نوروز
نوروز با لحظهی تحویل سال آغاز میشود؛ زمانی که خورشید در مسیر ظاهری خود از استوای زمین میگذرد و طول روز و شب برابر میشود. در تقویم هجری خورشیدی، این لحظه تعیینکنندهی نخستین روز از ماه فروردین است.
تعیین روز نوروز بر اساس «حالت تحویل سال»
| حالت تحویل سال | روز نوروز در تقویم خورشیدی |
|---|---|
| پیش از ظهر یا در نیمهٔ اول شبانهروز | همان روز، نوروز است |
| پس از ظهر | فردای آن روز، نوروز خواهد بود |
در بیشتر سالها، نوروز در ۲۱ مارس میلادی رخ میدهد و گاهی برابر با ۲۰ یا ۲۲ مارس است.
گوناگونی در کشورهای مختلف
در ایران، نوروز روز آغاز سال نو به شمار میرود؛ اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، با وجود گرامیداشت آن، بیشتر به عنوان جشن بهار شناخته میشود و آغاز رسمی سال نیست.
نکات برجسته درباره نوروز:
- نماد هماهنگی انسان و طبیعت است.
- جشن مشترک بسیاری از اقوام ایرانی و آسیایی محسوب میشود.
- میراث جهانی و نمادی از صلح و دوستی بین ملتها است.
واژهٔ «نوروز»؛ ریشه، معنا و تلفظها
واژهی نوروز ریشهای کهن در زبانهای ایرانی دارد. این واژه از فارسی میانه nwklwc (آوانویسی: nōgrōz) گرفته شده و خاستگاه آن به زبان اوستایی بازمیگردد. برخی پژوهشگران، معادل اوستایی آن را navaka raocah میدانند که بهمعنای «روشنایی نو» است.
در زبان امروز، نوروز بهطور عام به آغاز سال نو و اعتدال بهاری اشاره دارد. اما در مفهوم خاص، در تقویم باستانی ایران، به روز ششم فروردین یا «روز خرداد» اطلاق میشده است.
نامها و ریشههای تاریخی
در دوران باستان، ایرانیان از نوروز با نام «ناوا سَرِدا» یاد میکردند که بهمعنای «سال نو» است. مردمان ایرانی آسیای میانه مانند سُغدیان و خوارزمیان نیز آن را به ترتیب نوسارد و نوسارجی مینامیدند.
| زبان یا منطقه | نام یا تلفظ نوروز | معنای تقریبی |
|---|---|---|
| فارسی میانه | nōgrōz | روز نو |
| اوستایی | navaka raocah | روشنایی نو |
| سغدی | نوسارد | سال نو |
| خوارزمی | نوسارجی | سال نو |
شکلهای گوناگون در نوشتار لاتین
در متون لاتین، اجزای واژه «نوروز» به شکلهای متنوعی نوشته میشوند. بخش نخست آن با املای No، Now، Nov، New یا Naw و بخش دوم با Ruz، Rooz یا Rouz دیده میشود. در برخی منابع، این دو بخش بهصورت چسبیده (Nowruz) و گاهی جدا (Now Ruz) آمدهاند.
تلفظهای متفاوت در کشورهای فارسیزبان
واژهی نوروز در گویشها و کشورهای مختلف فارسیزبان با اندکی تفاوت تلفظ میشود:
در ایران: [nou̯ɾu:z] یا در گفتار عامیانه [no:ɾu:z]
در افغانستان: [næu̯ɾo:z]
در تاجیکستان: [næu̯ɾʉz] یا [næu̯ɾɵz]
به گفتهی احسان یارشاطر، بنیانگذار دانشنامه ایرانیکا، مناسبترین شیوهی نگارش در الفبای لاتین، Nowruz است؛ زیرا بر پایهی تلفظ فارسی ایران تنظیم شده. این شکل از نگارش، امروزه در نوشتههای رسمی یونسکو و متون بینالمللی نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
نکات مهم درباره واژهٔ نوروز:
- ریشه در زبان اوستایی و فارسی میانه دارد.
- معنای اصلی آن «روز نو» یا «سال نو» است.
- نگارش لاتین رسمی آن «Nowruz» میباشد.
پیشینهٔ نوروز؛ از اسطوره تا تاریخ
منشأ دقیق و زمان پیدایش نوروز به روشنی مشخص نیست. برخی روایتهای تاریخی، آغاز آن را به بابلیان نسبت میدهند. بر پایهٔ این منابع، گسترش نوروز در ایران به سال ۵۳۸ پیش از میلاد، یعنی دوران حملهی کوروش بزرگ به بابل بازمیگردد.
جشن در بابل و نقش طبیعت
مردم بابل، نخستین روز سال را که معمولاً با اعتدال بهاری (۲۱ مارس) همزمان بود، جشن میگرفتند. این زمان، فصل بیداری زمین و رویش دوبارهٔ طبیعت به شمار میرفت. بر اساس لوحههای تاریخی، این جشن از حدود ۲۳۴۰ سال پیش از میلاد شناخته شده بود.
| تمدن یا قوم | زمان یا آیین جشن | ویژگی یا هدف جشن |
|---|---|---|
| بابلیان | ۲۳۴۰ ق.م | جشن آغاز سال در اعتدال بهاری |
| ایرانیان باستان | بر پایه آیین میتراییسم | جشنهای بهاره و پاییز (مهرگان) |
| عیلامیان و بینالنهرین | بازگشت ایزد دُموزی | نماد زایش و باروری طبیعت |
| فینیقیان | مراسم آدونیس | احیای زمین در بهار |
آیینها و باورهای باستانی
برخی پژوهشگران مانند مری بویس بر این باورند که ایرانیان از دوران کهن بر اساس آیین میتراییسم، جشنهایی چون مهرگان و جشنهای بهاره را برگزار میکردند. با این حال، شکوه جشنهای بابلیان ممکن است الهامبخش ایرانیان برای تثبیت نوروز در آغاز سال شده باشد.
در میان مردمان بینالنهرین (بابل و آشور)، جشن آغاز سال با آیین بازگشت ایزد شهیدشونده، دُموزی همراه بود؛ ایزدی که هر سال میمرد و دوباره زنده میشد. این مرگ و رستاخیز نماد مرگ گیاهان در زمستان و زایش دوباره در بهار بود. در این مراسم، اشکهایی که برای دُموزی ریخته میشد، نماد باران و باروری زمین به شمار میرفت.
جشن آدونیس در فینیقیه
در فینیقیه نیز آیینی مشابه وجود داشت به نام مراسم آدونیس. آدونیس، نماد روح گیاهان بود که مرگ و بازگشت او، چرخهی خواب و بیداری طبیعت را نشان میداد. مردم در این جشن بذرهایی را در ظرفهای کوچک میکاشتند و پس از چند روز، آنها را به آب میسپردند تا باران و حاصلخیزی زمین را طلب کنند.
ویژگیهای مشترک جشنهای کهن نوروزی:
- محور اصلی، باروری زمین و زایش طبیعت بود.
- در آیینها، اشک و آب نقش نمادین باران را داشتند.
- سبزهکاری و کاشت بذر از رسوم مشترک میان اقوام باستانی بود.
- بعدها در برخی روایات، زرتشت نیز به عنوان بنیانگذار نوروز معرفی شد.
نوروز در اسطورهها
در متون کهن ایران، از جمله شاهنامهٔ فردوسی و تاریخ طبری، دربارهٔ بنیانگذار نوروز دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. در برخی از منابع، جمشید و در برخی دیگر، کیومرث بهعنوان پایهگذاران این جشن کهن معرفی شدهاند.
روایت شاهنامه
در شاهنامهٔ فردوسی، پدیدآوری نوروز چنین بازگو شده است:
جم (یا یما) هنگام عبور از آذربایجان بر فراز ارگ جمشید (تخت جمشید) فرود آمد. او تاجی زرین بر سر گذاشت و بر تخت نشست. با تابش نور خورشید بر آن تاج زرین، جهان روشن شد و مردم از شادی آن روز را «روز نو» نامیدند و او را جمشید خواندند.
مفاهیم و نمادهای اسطورهای نوروز
شخصیتهای اسطورهای مانند جمشید، سیاوش و کیخسرو، پیوندی عمیق با نوروز دارند. در این روز، جمشید بر دیوان (نماد پلیدی، سرما، تاریکی و خشونت) پیروز شد. همچنین گفته میشود عروج جمشید و کیخسرو نیز در روز نوروز رخ داده است؛ رخدادی که از نظر نمادین، یادآور روشنی، دانایی و نوزایی جهان است.
در همین روز، جمشید با جام جهاننما جهان غیب را مشاهده کرد؛ همان جامی که بعدها کیخسرو از طریق آن جای بیژن را دید و رستم را برای نجاتش فرستاد.
نکات مهم درباره اسطورههای نوروز:
- نوروز در اسطورهها نماد پیروزی نور بر تاریکی است.
- جمشید در جایگاه چهرهای منجی و نوساز جهان شناخته میشود.
- دگردیسی سیاوش نماد زایش دوباره و تطهیر است.
این روایتها با اسطورههای جهانی مانند آدونیس، پرسفون، ازیریس و تمرز شباهت دارند و نشاندهندهی ریشهی مشترک اسطورههای بهاری در فرهنگهای گوناگون هستند.
نوروز در دوران هخامنشیان
در سنگنوشتههای بهجا مانده از دوران هخامنشیان، اشاره مستقیمی به برگزاری نوروز نشده است، اما بررسیها نشان میدهد که هخامنشیان با این جشن آشنایی داشتهاند.
کوروش بزرگ و نوروز
برخی پژوهشگران بر این باورند که کوروش بزرگ در سال ۵۳۸ پیش از میلاد، نوروز را به عنوان جشن ملی اعلام کرد. در این روز، برنامههایی مانند:
- ترفیع سربازان
- پاکسازی مکانهای عمومی و خانهها
- بخشش محکومان
انجام میشد. گفته میشود که آیینهای مشابه، در دورهٔ دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار میشده و بازهٔ زمانی برگزاری آن میان ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت بوده است.
تخت جمشید و مراسم نوروز
در زمان داریوش یکم، مراسم نوروز با شکوه در تخت جمشید برگزار میشد. داریوش اول حتی سکهای از جنس طلا ضرب کرد که در یک سوی آن، سربازی در حال تیراندازی نشان داده شده و گمان میرود این سکه به مناسبت نوروز سال ۴۱۶ پیش از میلاد صادر شده باشد.
دیدگاه پژوهشگران درباره نوروز در دوره هخامنشی
| پژوهشگر | نظر درباره نوروز در هخامنشیان |
|---|---|
| هرتسفلد، کرفتر، اردمن، گیرشمن، پرادا | معتقدند تخت جمشید برای انجام مراسم نوروز ساخته شده است |
| نیلاندر، کامایر، موسوی | هرگونه مدرک جشن نوروز در دوره هخامنشی را انکار میکنند |
نکات کلیدی:
- شواهد مستقیم از سنگنوشتهها برای نوروز وجود ندارد، اما آشنایی با این جشن آشکار است.
- نوروز در این دوره با برنامههای اجتماعی و مذهبی همراه بوده است.
- اختلاف نظر پژوهشگران درباره برگزاری رسمی نوروز در تخت جمشید وجود دارد.
نوروز در دوران اشکانیان و ساسانیان
در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز جشن گرفته میشد. در این دوران، جشنهای مختلفی در طول سال برگزار میشد که مهمترین آنها نوروز و مهرگان بودند.
تقسیمبندی نوروز
نوروز در دوره ساسانی، چند روز (حداقل شش روز) طول میکشید و به دو دوره تقسیم میشد:
- نوروز کوچک (عامه): از روز یکم تا پنجم فروردین برگزار میشد.
- نوروز بزرگ (خاصه): روز ششم فروردین یا «خرداد روز»، به شکوه بیشتری برگزار میشد.
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه تفاوت نوروز کوچک و بزرگ را به دلیل عدم احتساب سالهای کبیسه میداند. در این دوره، روز نوروز در هر دوره ۴ ساله، یک روز از موعد اصلی عقب میافتاد و بنابراین زمان جشن در سالهای مختلف، متفاوت بود.
| روز نوروز | طبقهای که به دیدار شاه میآمد | فعالیت یا رسم |
|---|---|---|
| یکم تا پنجم فروردین | دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشهوران، اشراف | دیدار با شاه و درخواست حل مشکلات |
| ششم فروردین | نزدیکان شاه | شاه حق طبقات را ادا میکرد و مراسم باشکوه برگزار میشد |
آیینها و رسوم ویژه
در دوران ساسانی، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار، مردم در دوازده ستون خشت خام انواع حبوبات و غلات (برنج، گندم، جو، نخود، ارزن و لوبیا) میکاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آنها را نگه میداشتند. اعتقاد بر این بود که هر گیاه بارورتر شود، محصول سال جاری بهتر خواهد بود.
- آبپاشی متقابل بین مردم در بامداد نوروز رایج بود.
- از زمان هرمز اول، روشن کردن آتش در شب نوروز مرسوم شد.
- از زمان هرمز دوم، دادن سکه به عنوان عیدی رایج گردید.
نوروز در قلمرو روم
بنیانگذار سلسله ساسانی، اردشیر بابکان، در سال ۲۳۰ میلادی، از دولت روم خواست که نوروز را به رسمیت بشناسد. این درخواست مورد پذیرش سنای روم قرار گرفت و نوروز در قلمرو روم به نام Lupercal شناخته شد.
نکات برجسته نوروز در این دوران:
- نوروز جشن چندروزه و با تقسیمبندی کوچک و بزرگ برگزار میشد.
- آیینهای نوروز با حضور شاه، طبقات مختلف مردم و نمادهای طبیعت همراه بود.
- رسوم عملی و نمادین مانند سبزهکاری، آتش روشن کردن و دادن سکه به عنوان عیدی، ریشه در فرهنگ ساسانی دارد.
نوروز پس از اسلام
پس از ورود اسلام به ایران، بسیاری از جشنهای پیشین به دلیل بیتوجهی فرمانروایان یا مخالفت اسلامگرایان به فراموشی سپرده شدند؛ اما نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشن ملی حفظ کند. دلیل پایداری نوروز، پیوند عمیق آن با آیینهای ایرانی، تاریخ و حافظه فرهنگی مردم بود.
نوروز در آثار ادبی
ابونواس، شاعر قرن دوم هجری، در اشعار فارسیات خود به واژهٔ نُکرون / نُگروز اشاره کرده است که به نوروز در فارسی نو منتهی شده است.
در آثار او همچنین به مهرگان (مهرجان) و نوروز اشاره شده که نشاندهنده اهمیت فرهنگی و تاریخی این جشن در دوران اسلامی است.
نوروز در دوران خلافت اسلامی
عربهای فاتح ایران، پایتخت ساسانی را در روز نوروز تسخیر کردند و مالیات سنگینی بر نوروز و مهرگان وضع نمودند.
خلفای اموی و عباسی ابتدا این رسم را ادامه دادند، اما بعدها برخی از آنان خود در نوروز شرکت و آن را گرامی داشتند.
به گفتهٔ تاریخ طبری، خلیفه معتضد عباسی مردم بغداد را از آتش روشن کردن و آبپاشی در نوروز برحذر داشت، اما پس از نگرانی از آشوب، فرمان خود را پس گرفت.
| دوران | رسمها و آیینهای نوروز |
|---|---|
| بغداد، سدهٔ چهارم هجری | پوشیدن لباس نو، هدیه دادن سیب، پخت غذاهای ویژه، خرید عطر |
| طاهریان، سامانیان، آل بویه | برگزاری جشنهای گسترده، شعرخوانی دربار |
| سلجوقیان | تثبیت نوروز در یکم بهار با تقویم جلالی، اصلاح گاهشمار توسط خیام |
| صفویان | شاه عباس صفوی جشن نوروز را در نقش جهان اصفهان برگزار کرد و شهر را پایتخت دائم ایران اعلام نمود |
| هند، دوره مغولها | اکبر شاه جشن نوروز را رواج داد، رنگها و تزیینات دربار مطابق سال تعیین شد، مراسم در زمان شاه جهان ادامه داشت و در دوران اورنگ زیب متوقف شد |
نوروز در هند و دیگر مناطق
- ابوالفتح جلالالدین محمد اکبر (۱۵۸۴–۱۶۰۵ م) تقویم خورشیدی ایرانی را جایگزین تقویم اسلامی کرد و نوروز را جشن ملی اعلام نمود.
- در دوران جهانگیر، نوروز از ابتدای فروردین تا روز هجدهم جشن گرفته میشد و روز نوزدهم با برگزاری «جشن شرف» پایان مییافت.
- نورجهان، ملکه ایرانی، رنگهای سال را تعیین میکرد و دیوارها، پردهها و لباسها مطابق آن تغییر میکرد.
- نوروز در زمان شاه جهان ادامه یافت، اما در دوران محی الدین اورنگ زیب متوقف شد.
تثبیت نوروز در تقویم
- در دوران سلجوقیان، به دستور جلالالدین ملکشاه، ستارهشناسان ایرانی از جمله خیام گاهشمار ایرانی را اصلاح کردند.
- این تقویم (تقویم جلالی) نوروز را در یکم بهار (ورود آفتاب به برج حمل) تثبیت نمود و برای حفظ تعادل، حدود هر چهار سال یکبار سال کبیسه (۳۶۶ روز) اعمال شد.
- این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.
نگاه اسلام و تشیع به نوروز
برخی روایتها با نوروز مخالفت داشتند، اما در آیین تشیع نوروز روزی خجسته محسوب شد و بر گرامی داشتن آن تأکید گردید.
در برخی متون صفوی آمده است که نوروز روز ظهور امام زمان تلقی شده است.
نوروز در دوره صفویه
نوروز در تاریخ ایران، کم و بیش در همه دورانها برگزار میشد، اما در دوران میانی صفویه به ویژه پس از اسلام، این جشن نماد ملی و درباریتری پیدا کرد. با نفوذ فقهای شیعی به دربار، اهمیت برخی نمادهای ملی کاهش یافت و فقاهت بر سمبلها و آداب سنتی چیره شد.
توصیف نوروز از نگاه سفیر عثمانی
سفیر عثمانی که در سال ۱۷۲۱ به حضور شاه سلطان حسین رسید، نوروز را چنین توصیف کرده است:
«آنها ارزش فراوانی برای نوروز قائلاند و آن را به نام عید بزرگ مینامند و استغفرالله آن را برتر و گرامیتر از عید رمضان و عید قربان میشمارند. در هر ماهی که نوروز در آن باشد، تا پایان آن ماه دست به کاری نمیزنند و در آن روز، پیکر خود را به رختهای نو میآرایند و همگان از شاه و گدا، مرد و زن، دختر و پسر، شب و روز با ذوق و شوق، خرمی و شادمانی میکنند.»
| ویژگی نوروز در صفویه | توضیح |
|---|---|
| نماد ملی و درباری | نوروز جلوه سیاسی و فرهنگی دربار یافت |
| تغییرات تحت نفوذ فقها | اهمیت برخی نمادهای ملی کاهش یافت |
| آداب و رسوم مردم | پوشیدن لباس نو، شادی و شادمانی عمومی |
| دیدگاه خارجیان | سفیر عثمانی آن را عید بزرگ و فراتر از عیدهای مذهبی دانسته است |
نکات برجسته:
- نوروز در دوره صفویه همزمان جشن ملی و آئینی دربار بود.
- مردم در این روز لباس نو میپوشیدند و مراسم شادمانی برگزار میکردند.
- این جشن مورد توجه و ثبت در یادداشتهای خارجیان نیز قرار گرفته است.
نوروز در دوران قاجار
در دوران قاجار، دربار ایران آمادگی ویژهای برای برگزاری نوروز به شکوه هرچه بیشتر داشت. مراسم اصلی نوروز، «سلام نوروزی» بود که در سه بخش برگزار میشد:
- سلام عام تحویل
- سلام عام تخت مرمر
- سلام خاص سر در
یک روز پیش از عید، رئیس تشریفات دربار، علیخان ظهیرالدوله (داماد شاه)، دعوتنامهای برای طبقات مختلف میفرستاد و مدعوین موظف بودند یک ساعت قبل از تحویل سال در محل حاضر شوند. سلام عام نوروز در تخت مرمر کاخ گلستان برگزار میشد.
توصیف مراسم از نگاه پولاک
در کتاب سفرنامه پولاک آمده است که نوروز در زیر آسمان شاد ایران جشنی برای شادی و شادکامی است. مراسم «سلام نوروزی» در دربار چنین برگزار میشد:
بیست دقیقه پیش از تحویل سال، شاه وارد تالار میشد.
همراه شاه، خواجهها و پیشخدمتها حضور داشتند.
شاه چهارزانو روی فرش ابریشمین مینشست و به پشتی تکیه میداد.
نظامالعلما با محلول طلا، روی کاسهای چینی رقم سال نو و آرزوهای برکت مینوشت.
منجمباشی با علامتدادن به شروع سال نو، توپ شلیک میکرد و روحانیون و صاحبمنصبان بانگ «مبارک باد» سر میدادند.
مستوفیالممالک کیسههایی حاوی سکههای طلا و نقره جدید تقدیم شاه میکرد و شاه آنها را روی سینی بزرگ نقره میریخت و به هر یک از حاضران چند سکه هدیه میداد، زیرا گرفتن سکه نو هنگام تحویل سال نماد میمنت بود.
| بخش مراسم | شرح |
|---|---|
| سلام عام تحویل | حضور طبقات مختلف و آغاز رسمی مراسم |
| سلام عام تخت مرمر | شاه روی تخت مرمر حاضر میشود، اهدای سکه نو به حاضران |
| سلام خاص سر در | مراسم ویژه نزدیکان شاه، اجرای آداب رسمی و درباری |
| آداب نمادین | نوشتن سال نو با طلا، شلیک توپ، بانگ مبارک باد، هدیه دادن سکه |
نکات برجسته:
- نوروز در دوره قاجار رسمی، باشکوه و درباری بود.
- سکه نو، نماد میمنت و برکت در آغاز سال به شمار میرفت.
- مراسم با نظم دقیق و حضور همه طبقات اجتماعی برگزار میشد.
نوروز در دوران معاصر
پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، گروهی از روحانیان شیعه به مخالفت با نوروز و آیینهای آن پرداختند، اما وقتی علاقه شدید مردم به این جشن را مشاهده کردند، سکوت اختیار کردند.
تا پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تنها کشوری که نوروز را به عنوان جشن ملی در تقویم رسمی داشت، ایران بود. افغانستان نیز به صورت متناوب این جشن را برگزار میکرد. پس از استقلال کشورهای آسیای میانه، کشورهایی مانند قرقیزستان، آذربایجان و سایر کشورها نوروز را به عنوان جشن ملی اعلام کردند.
نوروز در دوران معاصر، همواره میراث فرهنگی و جشن ملی بوده و هر ساله برگزار میشود، هرچند در برخی کشورها محدودیتها و ممنوعیتهایی وجود داشته است:
| کشور / منطقه | وضعیت نوروز |
|---|---|
| ترکمنستان، قرقیزستان، تاجیکستان (دوران شوروی) | برگزاری نوروز ممنوع بود؛ مردم مراسم را پنهانی یا با نام دیگری برگزار میکردند |
| تاجیکستان | مراسم به نام «جشن لاله» یا ۸ مارس برگزار میشد |
| افغانستان (دوران طالبان) | نوروز ممنوع بود و تنها تقویم هجری قمری رسمی بود |
| ترکیه | نوروز توسط کردها برگزار میشد، تا پیش از ۲۰۰۰ میلادی ممنوع و غیرقانونی بود؛ دست کم ۷۰ نفر در سال ۱۹۹۲ کشته شدند. اکنون جشن گرفته میشود، اما به عنوان نماد هویت کردها باقی مانده است |
نکات برجسته:
- نوروز نماد هویت فرهنگی و ملی ایرانیان و دیگر مردمان منطقه است.
- مردم حتی در شرایط ممنوعیت، آیینهای نوروز را به شکل پنهانی یا تغییر نام برگزار میکردند.
- در سال ۲۰۱۰ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل ۲۱ مارس (اول فروردین) را به عنوان روز جهانی نوروز تصویب کرد.
نوروز امروز نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان، به نمادی جهانی برای آغاز بهار و همبستگی فرهنگی تبدیل شده است.
جهانی شدن نوروز
نوروز، جشن باستانی ایرانی با قدمتی بیش از ۳ هزار سال، امروزه توسط بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در جهان جشن گرفته میشود. این جشن به تدریج به رسمیت جهانی رسید و مراحل مهم آن به شرح زیر است:
مراحل جهانی شدن نوروز
ثبت جهانی به عنوان میراث معنوی:
تاریخ: ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشیدی
کشور پیشنهاددهنده: ازبکستان
سازمان ثبتکننده: سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)
تصویب روز جهانی نوروز توسط مجمع عمومی سازمان ملل:
تاریخ: ۴ اسفند ۱۳۸۸ (۲۳ فوریه ۲۰۱۰)
روز جهانی نوروز: ۲۱ مارس (۱ فروردین)
مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز را جشنی با ریشه ایرانی و نماد فرهنگ صلح توصیف کرد.
برگزاری جشن جهانی نوروز در ایران:
نخستین دوره: ۷ فروردین ۱۳۸۹ در تهران
تهران به عنوان «دبیرخانه نوروز» شناخته شد.
سال ۱۳۹۱، جشن نوروز در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایران برگزار شد و بان کیمون، دبیرکل وقت سازمان ملل، پیام ویژهای صادر کرد.
جام نوروز (مسابقات بینالمللی):
سال ۲۰۲۲، مسابقاتی با نام «نخستین دوره جام نوروز» در کشورهایی که نوروز برگزار میشود، از ۵ تا ۹ فروردین به میزبانی ازبکستان برگزار شد.
رویدادهای جهانی نوروز
| رویداد | تاریخ | محل | توضیح |
|---|---|---|---|
| ثبت نوروز به عنوان میراث معنوی یونسکو | ۸ مهر ۱۳۸۸ | یونسکو | به پیشنهاد ازبکستان |
| تصویب روز جهانی نوروز در مجمع عمومی سازمان ملل | ۴ اسفند ۱۳۸۸ | سازمان ملل | روز ۲۱ مارس به عنوان «روز جهانی نوروز» |
| نخستین جشن جهانی نوروز در تهران | ۷ فروردین ۱۳۸۹ | تهران | تهران به عنوان دبیرخانه نوروز |
| جشن نوروز در سازمان ملل و یونسکو | ۱۳۹۱ | نیویورک | میزبانی ایران و پیام دبیرکل سازمان ملل |
| جام نوروز | ۲۰۲۲ | ازبکستان | مسابقات بینالمللی نوروزی |
نکات برجسته:
- نوروز امروزه نماد فرهنگی جهانی و روز صلح و دوستی به شمار میآید.
- ثبت جهانی و تصویب روز جهانی، باعث شناخت بینالمللی نوروز و ترویج فرهنگ ایرانی در سطح جهان شد.
- فعالیتهای مدرن مانند جام نوروز، جشنها و مراسم جهانی، نوروز را به یک رویداد بینالمللی پویا تبدیل کرده است.
جغرافیای نوروز
- نوروز، جشنی باستانی و ایرانی، امروزه در چندین کشور برگزار میشود و آیینهای آن در هر کشور ویژگیهای خاص خود را دارد. برای نمونه:
- در افغانستان، مردم سفره هفتمیوه میچینند.
- در ایران، معمولاً سفره هفتسین برپا میشود.
- در جمهوری آذربایجان، آیینهای نوروز بیشترین شباهت را به نوروز ایران دارند.
گستره جغرافیایی نوروز
جشن نوروز یا آیینهای مشابه آن در مناطق زیر برگزار میشود:
| منطقه / کشور | توضیح مختصر |
|---|---|
| خاورمیانه | شامل ایران، عراق و بخشهایی از سوریه و لبنان |
| بالکان | کشورهایی با جمعیت ایرانیتبار و مهاجران |
| آسیای میانه | قزاقستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان |
| چین غربی | منطقه ترکستان چین |
| قفقاز و آستراخان | جمهوری آذربایجان و جنوب روسیه |
| آفریقا | سودان و زنگبار |
| آسیای جنوبی | هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال، تبت |
| آمریکای شمالی | جوامع مهاجر ایرانی |
نوروز و اقوام مختلف
- کردها: جشن نوروز را بین ۱۸ تا ۲۱ مارس برگزار میکنند و آن را سالروز قیام کاوه آهنگر و پیروزی بر ضحاک میدانند.
- زنان کرد لباسهای رنگین و شالهای پرزرق و برق میپوشند.
- مردان جوان پرچمهای سبز، زرد و سرخ برافراشته و با رقص و گرد آتش نوروز را پاس میدارند.
- اعراب جنوب عراق: در روز نوروز به سبزهزارها و مناطق سرسبز میروند و دیدار از ایوان مداین از برنامههای رایج است.
- پارلمان عراق در مه ۲۰۲۴، روز ۲۱ مارس را به تعطیل رسمی کشور اضافه کرد؛ بنابراین نوروز علاوه بر کردستان، در سراسر عراق تعطیل رسمی محسوب میشود.
نکات مهم:
- آیینهای نوروز با وجود تفاوتها، همواره ارتباطی نزدیک با طبیعت و آغاز بهار دارند.
- نوروز به عنوان نماد هویت فرهنگی و تاریخی در میان اقوام مختلف در جهان امروز شناخته میشود.
- نوروز در خارج از جغرافیای سنتی نوروز
- ایرانیان خارج از ایران، به ویژه در اروپا، آمریکا و کانادا، چند دهه است که جشنهای نوروزی از جمله چهارشنبهسوری و برپایی سفره نوروزی را به صورت گروهی برگزار میکنند.
پیامهای نوروزی رؤسای جمهور آمریکا
- از دوره بوش، رؤسای جمهور آمریکا هر سال به مناسبت نوروز، پیامهایی برای ایرانیان ارسال میکنند.
- در چهارشنبهسوری ۱۳۹۳، برای اولین بار میشل اوباما در مراسم سفره نوروزی کاخ سفید سخنرانی کرد.
باراک اوباما نیز در پیام نوروزی خود نوشت:
«با درود، نوروزتان مبارک و پیروز.
هفته پیش همسر من، میشل، کمک کرد تا در اینجا نوروز را جشن بگیریم. این جشن بزرگداشتی بود برای فرهنگهای گوناگون، غذا، موسیقی و دوستی جوامع مهاجری که هر روزه خدمات فوقالعادهای در ایالات متحده ارائه میکنند. در حالی که دور سفره هفتسین جمع میشوید، از تهران تا شیراز تا تبریز، از سواحل دریای خزر تا کرانههای خلیج فارس، برای برکتهایی که دارید شکرگزارید و به آینده مینگرید.»
نوروز به رسمیت شناخته میشود
نوروز در سالهای اخیر در برخی کشورها به صورت رسمی و قانونی به رسمیت شناخته شده است:
| سال | کشور | رویداد |
|---|---|---|
| ۲۰۰۹ (۱۰ فروردین ۱۳۸۸) | کانادا | پارلمان فدرال، نوروز را به عنوان «Nowruz Day» و عید ملی ایرانیان و دیگر اقوام نامگذاری کرد. |
| ۲۰۱۰ (۲۴ فوریه) | سازمان ملل متحد | تصویب قطعنامه و ثبت نوروز به عنوان «روز بینالمللی نوروز» و نماد فرهنگ صلح در جهان. |
نکات مهم
- نوروز به عنوان نمادی از هویت فرهنگی ایرانیان و پیوند دهنده اقوام مختلف در کشورهای دیگر برگزار میشود.
- مراسم نوروز در خارج از ایران شامل چهارشنبهسوری، سفره هفتسین، جشنهای موسیقی و رقص است.
جشن جهانی نوروز
نخستین دورهٔ جشن جهانی نوروز در ۷ فروردین ۱۳۸۹ در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانهٔ نوروز» شناخته شد. در این جشن، سران کشورهایی که نوروز را جشن میگیرند گردهم میآیند و این آیین باستانی را گرامی میدارند. هر ساله یکی از این کشورها میزبان جشن جهانی نوروز است.
تعطیلی نوروز
- در ایران، چهار روز نخست فروردین که مصادف با شروع نوروز است، تعطیل رسمی میباشد. این تعطیلات در مدارس تا سیزده نوروز ادامه دارد.
- طبق بخشنامه ۱۰۱۶ مورخ اول آبان ۱۳۴۷ و تصمیم جلسه مورخ ۱۶ اسفند ۱۳۴۶ هیئت وزیران، روز اول و دوم فروردین به عنوان تعطیلات رسمی در فهرست تعطیلات کشور اعلام شده بود.
- در جمهوری آذربایجان، نوروز طولانیترین تعطیلات رسمی است و به مدت هفت روز از ۲۰ مارس (۲۹ اسفند) تا ۲۶ مارس (۶ فروردین) ادامه دارد.
آداب نوروز در سفرنامه شرقشناسان
انگلبرت کمپفر که در دوره شاه سلیمان صفوی به ایران سفر کرده، دربارهٔ نوروز نوشته است:
«نوروز از آداب و رسوم ایرانیان قدیم به جا مانده و هنوز بزرگترین و درخشانترین جشن ایرانیان بهشمار میرود. همه در این روز لباس نو میپوشند، دوستان و آشنایان به دیدن یکدیگر میروند، مهمانیها برپا میشود و به تفریح میپردازند.»
کارلا سرنا علت برگزار نشدن برخی مراسم و سلام نوروزی را چنین بیان کرده است:
«شاه برای برگزاری مراسم، نظر منجم باشی را جویا میشد و او بر اساس موقعیت ستارهها یا قرار گرفتن قمر در عقرب، روز مناسب را تعیین میکرد.»
جملی کرری مینویسد:
«در نوروز، بزرگان برای عرض تبریک به حضور شاه میرسند و متناسب با وسع خود، سکههای زرین و هدایایی تقدیم میکنند. خانهایی که به دلیل دوری راه نمیتوانند حضور یابند، هدیه نوروزی خود را از طریق غلامان و کنیزان فاخر به پیشگاه شاه میفرستند. ایرانیان در این روز لباس نو میپوشند، زیرا معتقدند کسی که سال نو را با لباس کهنه آغاز کند، از خوشیهای تازه سال جدید بیبهره خواهد ماند. از دیگر مراسم نوروز، آماده کردن انواع غذاهای لذیذ و پذیرایی گرم از دوستان و آشنایان است.»
آئینهای نوروز
نوروز مجموعهای از جشنها و مناسبتها است که برنامههای متعددی دارد و با چهارشنبهسوری آغاز میشود. پس از آن، در آخرین پنجشنبه سال، مردم به مزار و آرامگاه تازه درگذشتگان میروند. سومین برنامه که در برخی مناطق مانند خراسان جنوبی رایج است، مراسم الفه است. این مراسم که در آرامگاهها، قبرستانها یا مساجد برگزار میشود، برای تکریم و احترام به مردگان است و در آن، شیرینیها و کیکهای محلی مانند قطاب، نان شیری و گعک، همراه با سبزه، در سفره گذاشته میشوند.
خانهتکانی
خانهتکانی یکی از آیینهای نوروزی است که در آستانه سال نو انجام میشود. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن گردگیری، شستشو و تمیز میشوند. این آیین در ایران، تاجیکستان و افغانستان رواج دارد.
افروختن آتش
رسم افروختن آتش از زمانهای کهن در برخی مناطق نوروزی متداول بوده است. در ایران، جمهوری آذربایجان و بخشهایی از افغانستان، این مراسم در شب آخرین چهارشنبه سال برگزار میشود که به آن چهارشنبهسوری گفته میشود. در کردستان، در روز نوروز مراسم آتش نوروزی (به کردی: ئاگر نهوروزی) انجام میشود و در ترکمنستان نیز پریدن از روی آتش در ایام نوروز رایج است.
همچنین در میان برخی زرتشتیان، به ویژه در روستاهای یزد، رسم افروختن آتش در بامداد نوروز بر پشتبامها مرسوم است.
سفرههای نوروزی
سفرههای نوروزی یکی از آیینهای مشترک در مراسم نوروز میان مردمی است که این جشن را برگزار میکنند. در ایران، این سفره امروزه به نام سفره هفت سین شناخته میشود و معمولاً شامل دو نوع مواد است:
الف: اجناس نمادین و سمبولیک
مانند سیر، سکه، آیینه و تخممرغ رنگشده که معانی خاصی دارند. به طور مثال، سیب نماد زیبایی و تندرستی، سنجد نماد عشق و محبت و سکه نماد رزق و روزی است.
ب: مواد خوراکی و پذیرایی
انواع آجیلها، شیرینیهای سنتی و جدید و خوراکیهای محلی که برای پذیرایی میهمانان استفاده میشوند.
در گذشته، سفره نوروزی به این صورت بود که در بشقابهای سفالی یا فلزی انواع آجیل خشکشده مانند توت، برگه زردآلو و هلو، لبو پخته، عسل، سرشیر خشک شده، کلوچه و قطاب چیده میشد. اجزایی مانند تخممرغ و آیینه بیشتر جنبه نمادین داشتند، در حالی که دیگر خوراکیها برای پذیرایی میهمانان استفاده میشد و هر زمان که تمام میشد، دوباره پر میگردید.
نکته جالب این است که گذاشتن هفت جزء با حرف «سین» در سفره، پدیدهای جدید است و پیشینه تاریخی ندارد. این رسم عمدتاً از اواخر دوره قاجار رایج شد و توسط رسانهها فراگیر شد.
از دیگر رسوم مرتبط با نوروز، لباس نو پوشیدن و رفتن به حمام است. در گذشته، مردم قبل از نوروز به حمامهای عمومی میرفتند و شلوغترین روزها همان چند روز سال نو بود. حمامها معمولاً با چوب و هیزم گرم میشدند و برای روزهای نوروز ذخیره ویژهای از هیزم آماده میکردند.
در گذشته بسیاری از خانوادهها تنها شب نوروز میتوانستند پلو بخورند و این غذا معمولاً به فقرا، سلمانی، حمامی، کدخدا و روحانی محل نیز پیشکش میشد.
سفرههای نوروزی در کشورهای دیگر
- در کابل و شمال افغانستان، سفره هفت میوه رایج است که شامل کشمش سرخ، چارمغز، بادام، پسته، زردآلوی خشک، مویز و سنجد است.
- در شیعیان پاکستان، استفاده از میوه خشک شده در سفره نوروزی مرسوم است.
- در ایران، زرتشتیان سفره هفت شین و در برخی نقاط استان فارس، سفره هفت میم میگسترانند.
- در جمهوری آذربایجان، عدد هفت اهمیتی ندارد و روی سفره نوروزی خود آجیل میگذارند.
غذاهای نوروزی
یکی از متداولترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته میشود، سمنو است که در مناطق مختلف به نامهای سمنک، سومنک، سوملک، سمنی و سمنه نیز شناخته میشود. این غذا از جوانه گندم تهیه میشود و در اکثر کشورهایی که نوروز را جشن میگیرند، طبخ میشود.
در برخی مناطق، پختن سمنو با آیینهای خاصی همراه است. زنان و دختران در ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان آن را بهصورت دستهجمعی و گاه در طول شب میپزند و در حین پخت، سرودها و ترانههای مخصوصی میخوانند. برای نمونه در افغانستان، یکی از ترانههای مشهور هنگام پخت سمنو چنین است:
“سمنک در جوش ما کفچه زنیم، دیگران در خواب ما دف چه زنیم”
علاوه بر سمنو، پختن غذاهای دیگر نیز در نوروز مرسوم است. به طور مثال:
- ایران: سبزیپلو با ماهی، شیرینیهایی مانند نان نخودچی
- افغانستان: سبزی چلو با ماهی
- تاجیکستان: باج
- ترکمنستان: نوروزبامه
- قزاقستان: اویقی آشار
- بخارا: انواع سمبوسه
به طور کلی، در هر منطقهای که نوروز جشن گرفته میشود، پختن غذاهای مخصوص آن منطقه بخشی جدانشدنی از مراسم است و هر منطقه غذاها و شیرینیهای مختص خود را دارد.
دید و بازدید
دید و بازدید عید، یا همان عید دیدنی، یکی از سنتهای نوروزی است که در بیشتر کشورهایی که نوروز را جشن میگیرند، رایج است. در برخی مناطق، یاد کردن از گذشتگان و حضور بر مزار آنان نیز مرسوم است. روز نوروز معمولاً با بازدید و دیدار اقوام و خویشان آغاز میشود. در سالهای اخیر، در شهرهای کوچک ایران، رفتن به آرامگاه شهدا و دیدار خانوادههای آنان نیز بخشی از آیین نوروز شده است.
لباس نو و پاک نوروزی
حمام رفتن و پوشیدن لباس نو از ضروریات نوروز است، به طوری که افراد باید با پوشاک نو و پاک به دیدار دوستان و اقوام بروند. جملی کرری در سفرنامه خود نوشته است:
“ایرانیان در این روز لباس نو میپوشند. حتی اگر کسی پول نداشته باشد، از دیگران قرض میکند تا برای خود و خانوادهاش لباس و کفش نو تهیه کند؛ زیرا معتقدند کسی که سال نو را با لباس کهنه آغاز کند، از خوشیهای تازه سال جدید بیبهره خواهد ماند. از دیگر مراسم نوروز، آماده کردن انواع غذاهای لذیذ و پذیرایی گرم از دوستان و آشنایان است.”
در گذشته، لباسهای قومی و ملی هر منطقه در ایران متفاوت بود. هر قبیله یا ایل ممکن بود نوع خاصی از کلاه یا پوشش را در نوروز بر تن کند و لباسهای قومی مرسوم بود. در بیشتر مناطق ایران، مردان یک شنل شبیه عبا بر دوش میانداختند که امروزه رئیسجمهور افغانستان آن را در اعیاد رسمی استفاده میکند.
از دوره رضا شاه، پوششهای متفاوت قومی که گاه با نشانههایی از تفاخر همراه بود، کنار گذاشته شد و لباس سراسری ایران به شکل کت و شلوار و کلاه فرنگی رسمیت یافت.
گردشگری
در ایران، تعطیلات نوروزی معمولاً با افزایش سفرهای گردشگری همراه است و آمار این سفرها در سالهای اخیر روند صعودی داشته است. نوروز فرصتی مناسب برای بازدید از جاذبههای طبیعی و تاریخی کشور و تجربه گردشگری داخلی و بین شهری به شمار میآید.
مسابقات و آیینهای ورزشی
برگزاری مسابقات و سرگرمیهای ورزشی یکی دیگر از آیینهای نوروزی است که در برخی کشورها رایج است. در ترکمنستان، مردان و زنان بازیها و تفریحات ویژهای مانند سوارکاری، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی و شطرنج برگزار میکنند. همچنین جنگ خروس و شاخزنی قوچها از دیگر مراسم سنتی این کشور در نوروز است.
در استانهای شمالی افغانستان نیز مسابقات بزکشی به مناسبتهای مختلف، از جمله نوروز، برگزار میشود و برای مردم این مناطق بخشی از آیینهای نوروزی به شمار میرود.
طبیعتگردی و سیزدهبهدر
در ایران، مردم در روز سیزدهم فروردین به مکانهای طبیعی مانند پارکها، باغها، جنگلها و حومه شهر میروند. این آیین با نام سیزدهبهدر شناخته میشود و یکی از فعالیتهای رایج در این روز، گره زدن سبزه است.
این آیین در مناطق غربی افغانستان، به ویژه شهر هرات نیز برگزار میشود. اگرچه روز سیزدهم فروردین در افغانستان تعطیل رسمی نیست، مردم برای گردش در طبیعت، معمولاً کسب و کار خود را تعطیل میکنند. همچنین بسیاری از ساکنان این منطقه، اولین چهارشنبه سال را نیز به تفریح و گردش در طبیعت اختصاص میدهند.
در کابل و مناطق اطراف آن، در دو هفته اول سال جدید مردم به مناطق پوشیده از گل ارغوان میروند تا از طبیعت لذت ببرند.
گلگردانی و بلبلخوانی
در آسیای میانه و تاجیکستان، یکی دیگر از آیینهای نوروز مراسم گلگردانی و بلبلخوانی است. مردم درهها، تپهها و دامنه کوهها را گلچینی میکنند و با خود به دهکده یا شهرشان میآورند تا پایان زمستان، آغاز فصل بهار و فرارسیدن نوروز را به اطلاع اهالی برسانند و شادی نوروزی را جشن بگیرند.
نوروزخوانی
نوروزخوانی یا بهارخوانی، گونهای از آوازخوانی سنتی ایران است که در گذشته رواج داشته و امروزه بیشتر در استانهای مازندران و گیلان برگزار میشود.
در این آیین، افرادی که به آنها نوروزخوان گفته میشود، پیش از آغاز بهار به شهرها و روستاهای مختلف میروند و اشعاری در مدح بهار یا با مفاهیم مذهبی میخوانند. این اشعار معمولاً به صورت بداهه یا از روی حافظه اجرا میشوند و عمدتاً به زبانهای طبری و گیلکی هستند. همچنین این اشعار غالباً ترجیعبند بوده و توسط یک یا چند نفر به صورت همزمان اجرا میشوند.
نوروز در آثار هنرمندان
بسیاری از هنرمندان، موضوع نوروز را دستمایه خلق آثار هنری خود قرار داده و با الهام از آیینها و رسوم نوروز، آثاری در قالب نقاشی، موسیقی، ادبیات و هنرهای تجسمی خلق کردهاند.
نوروز در اشعار فارسی
نوروز، به عنوان نماد تجدید حیات، شادی و شروع سال نو، در اشعار فارسی جایگاه ویژهای داشته و شاعران بزرگ ایران به ستایش آن پرداختهاند.
فردوسی
«چو خورشید تابان میان هوا، نشسته بر او شاه فرمانروا… به جمشید بر گوهر افشاندند، مران روز را «روز نو» خواندند…»
«به چندین فروغ و به چندین چراغ، بیاراسته چون به نوروز باغ»
«نگه دارد این فال جشن سده، همان فر نوروز و آتشکده»
خاقانی
«نوروز جهان پرور مانده ز دهاقین، دهقان جهان دیدهاش پرورده ببر بر»
«نوروز بزرگ آمد آرایش عالم، میراث به نزدیک ملوک عجم از جم»
سعدی
«برآمد باد صبح و بوی نوروز، به کام دوستان و بخت پیروز»
«مبارک بادت این سال و همه سال، همایون بادت این روز و همه روز»
عطار
«جهان از باد نوروزی جوان شد، زهی زیبا که این ساعت جهان شد»
خیام
«بر چهره گل نسیم نوروز خوش است، در صحن چمن روی دلافروز خوش است»
«چون لاله به نوروز قدح گیر به دست، با لاله رخی اگر تو را فرصت هست»
حافظ
«ابر آذاری برآمد باد نوروزی وزید، وجه می میخواهم و مطرب که میگوید رسید»
«ز کوی یار میآید نسیم باد نوروزی، از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی»
مولوی
«نوروز رخت دیدم و خوش اشک بباریدم، نوروز و چنین باران باریده مبارک باد»
«نوروز و نوبهار و حمل میزند صلا، هرگز ندیده چشم جهان این چنین بهار»
نظامی
«شکفته چون گل نوروز و نو رنگ، به نوروز این غزل درساخت با چنگ»
«به نوروز بنشست و می نوش کرد، سرود سرایندگان گوش کرد»
«به جشن فریدون و نوروز جم، که شادی سترد از جهان نام غم»
خواجوی کرمانی
«خیمه نوروز بر صحرا زدند، چارطاق لعل بر خضرا زدند»
منوچهری
«آمد نوروز هم از بامداد، آمدنش فرخ و فرخنده باد»
سنایی
«به باغ صبح در هنگام نوروز، صبایی کرد و بر گلبن نظر کن»
پروین اعتصامی
«همرهی طالع فیروز بین، دولت جان پرور نوروز بین»
شهریار
«چون به نوروز کَنَد پیرهن از سبزه و گل، آن نگارین همه رنگ و همه بو میبینم»
منتقدان و مخالفان نوروز
در طول تاریخ، نویسندگان و نظریهپردازانی، به ویژه در میان مسلمانان، نوروز را آیینی ناپسند یا مذموم دانستهاند.
ابوحامد محمد غزالی در کتاب کیمیای سعادت نوشته است: «اظهار شعار گبران حرام است؛ بلکه نوروز و سده باید مندرس شود و کسی نام آن نبرد.»
ابوالقاسم خزعلی، از روحانیون پس از انقلاب ۱۳۵۷، اظهار داشت: «امیدوارم عید غدیر جای نوروز را بگیرد.»
در دوران معاصر، برخی مسئولان جمهوری اسلامی ایران نیز تلاشهایی برای مذهبی کردن نوروز انجام دادهاند:
محمود احمدینژاد، رئیسجمهور پیشین، نوروز را «روز آماده شدن برای تحقق حاکمیت الهی بر جهان» خوانده و تأکید کرده که پیام اصلی نوروز انتظار و استقبال از بهار بشریت و حاکمیت منجی موعود است.
حسن روحانی، رئیسجمهور پیشین، در پیام تبریک نوروز ۱۳۹۸ آن را «نوروز علوی» نامید و برای سال جدید آرزوی عبور از شرایط سخت در سایه امید و تلاش بیشتر کرد.
تلاشها برای زدودن نوروز در افغانستان
حضور طالبان تهدیدی جدی برای میراث فرهنگی مشترک ایران و افغانستان، از جمله زبان و ادبیات فارسی، آیینهایی مانند نوروز و آثار باستانی، به شمار میآورد.
در دوره اول حکومت طالبان در دهه هفتاد شمسی:
برگزاری هر نوع جشن نوروزی توسط طالبان تقلید از ایرانیان، بدعت و حرام اعلام شد.
برگزارکنندگان نوروز با شدت برخورد شده و حتی تقویم شمسی جای خود را به تقویم قمری داد.
با این حال، شماری از مردم، علیرغم مخالفت طالبان، جشن نوروز را در مناطق مختلف، از جمله مزار شریف و کابل برگزار کردند. در مناطق مرکزی، بهویژه مناطق شیعهنشین، برگزاری نوروز با کاروانی به نام «کمپیرک» نماد مخالفت علنی با حکومت سختگیرانه طالبان محسوب میشد.
تشدید مخالفت با نوروز در طول سالها همزمان با افزایش افراطگرایی و تفسیرهای سختگیرانه از اسلام بود. این نوروزستیزی ارتباط مستقیم با اوجگیری جریانهای سلفی و وهابی دارد و ریشهای محلی در فرهنگ مردم افغانستان نداشته است؛ بلکه از خاستگاه سلفیت در سرزمین حجاز به افغانستان سرایت کرده است.
نمایش تبلیغات شما در تمام صفحات داخلی وبسایت به همراه دریافت لینک فالو برای بهبود سئو سایت تان. برای مشاوره و رزرو روی لینک زیر کلیک کنید